Дзённiк экспедыцыi: 13 ліпеня 2021

Наш трэці дзень экспедыцыі часткова прайшоў у дарозе. З Барысава праз Смілавічы мы патрапілі ў Навагрудак.

Анлайн-сустрэча з супрацоўніцай Прасторы Хаіма Суціна ў Смілавічах

Сустрэліся са Смілавічамі мы ранкам у анлайне, каб паслухаць гісторыю стварэння вельмі паспяховага турыстычнага аб’екта Прастора Хаіма Суціна і абмеркаваць шляхі патэнцыйнага турыстычнага развіцця ў былых мястэчках. Нас цікавіла, якім чынам атрымалася зрабіць з асобы сусветна вядомага мастака, што нарадзіўся ў Смілавічах, брэнд.

Удзельнікі экспедыцыйнай групы ў музеі Прастора Хаiма Суцiна

Гэты музей працуе каля дзесяці год і добра вядомы за межамі Беларусі. “Ева” Хаіма Суціна была прызнаная самай дарагой карцінай Беларусі. Нас не пакідае пытанне – ці магчыма было б зрабіць з асобы Ізі Харыка такі ж брэнд для Зембіна і прыцягнуць увагу турыстаў, павялічыць колькасць наведвальнікаў, развіць інфраструктуру? Ці імя сусветна вядомага мастака, чые працы прадаюцца за вялікія грошы не роўнае вершам, напісаным на ідышы і перакладзеным на некалькі моваў?

Прастора Хаiма Суцiна. Зала «Парыжскае кафэ», г.п. Смілавічы, вул. Рэвалюцыйная, 20 — “Ева” Хаіма Суціна ў залі “Парыжскае кафэ”, Смілавічы, вул. Рэвалюцыйная, 20

Ураджаннi каманды Штэтлфэст:
Адна з залаў з рэпрадукцыямі карцін Хаіма Суціна аформлена ў стылі парыжскага кафэ са столікамі, дзе наведвальнікаў музея частуюць кавай.
Вельмі ўразілі карціны Царфіна! Нам сказалі, што яны валодаюць лекавымі ўласцівасцямі – супакойваюць нэрвовую сістэму. Яны зашыфраваныя, таму трэба глядзець уважліва.
Ніколі не бачыў столькі Царфіна адначасова. Там 11 арыгіналаў яго карцін! А яшчэ ён займаўся малюнкам на тканінах.
Нашчадкі яўрэяў з усяго свету прыязджаюць, проста людзі неабыякавыя і дапамагаюць музею вельмі: нехта фартэпіяна туды аддаў прыгожае, вялікую калекцыю літаратуры пра яўрэяў сабралі…

Мы яшчэ пасьпелі завітаць у Мінск, каб пакінуць падарункі нашым сябрам. Хтосьці дапамог нам у выбары вобраза для лагатыпа праекта. А хтосьці сваёй дзейнасцю паспрыяў нашай цікавасці да мястэчак. Гаворка пра вядомага беларускага збіральніка, даследчыка і папулярызатара беларускай народнай танцавальнай культуры Міколу Козенку. У апошні дзень экспедыцыі мы разам з польскімі сябрамі вывучым і станьчым беларускі танец “Жыдовачка”, запісаны Міколам Козенкам у Барысаўскім раёне яшчэ ў далёкія 1980-я гады.

Вядомы беларускі збіральнік, даследчык і папулярызатар беларускай народнай танцавальнай культуры Мікола Аляксеевіч Козенка з кубачкам Штэтлфэст — Этнахарэограф Мікола Козенка з кубачкам Штэтлфэст

Нас чакаў абед у кавярні Ліхтарык 1876 у Міры. Гэтае месца знаходзіцца ля рынкавай плошчы, што захавала тыповы выгляд цэнтра мястэчка.

Наша працоўная група каля кафе «Ліхтарiк 1876», г.п. Мір, пл. 17 Верасня, 13 — Наша працоўная група каля кафе Ліхтарiк 1876, г.п. Мір, пл. 17 Верасня, 13

Нарэшце, шалом Навагрудак. Для адпачынку паміж палявымі выправамі мы выбралі ўтульны гатэль Гражына, што месціцца ў самым цэнтры горада ў старым будынку і з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю. Навагрудак, як лакацыя, таксама ўваходзіў у нашыя даследчыя планы, бо мы ведалі, што горад мае цікавую яўрэйскую гісторыю і дагэтуль амаль кожны дом побач галоўнай плошчы пазначаны шыльдай “Былая яўрэйская маёмасць”. Нам было цікава, ці захоўваюць гараджане памяць пра гэта. Бо менавіта ў гэты час нашыя польскія сябры даследвалі такі ж “яўрэйскі” Беласток.

Дзень трэці. Фота 7. Той самы гатэль «Гражына», г. Наваградак, вул. Паштовая, 5 — Той самы гатэль Гражына, г. Наваградак, вул. Паштовая, 5

Сцежка яўрэйскай спадчыны і наведванне яўрэйскіх могілак уваходзілі ў планы польскай часткі экспедыцыйнай групы.

Дзень 3. Фота 16,17. Экспедыцыя у Польшчы. Рабінскія могілкі, Цэнтральны парк, г. Беласток — Экспедыцыя ў Польшчы. Рабінскія могілкі, Цэнтральны парк, г. Беласток

Экспедыцыя у Польшчы. Рабінскія могілкі, Цэнтральны парк, г. Беласток — Экспедыцыя ў Польшчы. Рабінскія могілкі, Цэнтральны парк, г. Беласток

Далей група накіравалася да Рынкавай плошчы, дзе даўней мясціліся яўрэйскія крамы і было іх каля сотні, і да некалькіх знакавых месцаў.

Дзень трэці. Фота 18,19. Базарная плошча, г. Беласток — Базарная плошча, г. Беласток

Дзень трэці. Фота 20. Каманда Штэтлфэст каля Помніка памяці Вялікай Сінагогі, г. Беласток, вул. Сураска — Помнік памяці Вялікай сінагогі, дзе падчас акупацыі 1941 года нямецкімі фашыстамі было спалена каля 800 чалавек мужчынскага гендару

Дзень трэці. Фота 21,22. Беластоцкае таварыства эсперантыстаў, г. Беласток, вул. Пянкна, 3 — Беластоцкае таварыства эсперантыстаў у будынку былой сінагогі Пясковер, адной з трох, што захаваліся пасля акупацыі

Каманда Штэтлфэст у Беластоцкім гета, г. Беласток, вул. Жабя — Беластоцкае гета, г. Беласток, вул. Жабя

Наступнай мэтай экспедыцыі стаў дом вядомага польскага журналіста, пісьменніка, педагога і прапагандыста эсперанто Якуба Шапіра.

Дзень трэці. Фота 23,24. Дом Якуба Шапіра, г. Беласток, вул. Ліпава, 33 — Дом Якуба Шапіра, г. Беласток, вул. Ліпава, 33

Дом Якуба Шапіра, г. Беласток, вул. Ліпава, 33

Натхняльнымі былі гісторыі пра вядомы на ўвесь Беласток яўрэйскі фотасалон і сям’ю, што вырабляла тэкстыль і галаўныя ўборы.

Штэтлфэст каля Палаца Новіка, г. Беласток, вул. Ліпава 35

Дзень трэці. Фота 27. Школа Тарбут, г. Беласток, вул. Ліпава, 41Д — Школа Тарбут, што займаецца адраджэннем ідышскай культуры – г. Беласток, вул. Ліпава, 41Д

Відавочна, Беласток зараз выглядае як інтэрактыўная музейная экспазіцыя па яўрэйскай гісторыі. Тут можна працаваць і з памяццю пра глабальныя падзеі, і з мясцовым кантэнтам пра гараджан, іхныя справы і заняткі, і даследваць, і далучацца да культурніцкіх і навуковых падзей. Нажаль, Навагрудак амаль страціў свой “жыдоўскі каларыт”. Калі мы глядзелі хроніку 1931 года ў краязнаўчым музеі, нам падавалася, што мы зараз выйдзем на вуліцу ў той самы міжваенны гарадок і пачуем ідыш і польскую, паглыбімся ў гістарычны кантэкст.

Дзень трэці. Фота 8,9. Мы глядзім на іх, яны глядзяць на нас. Кадры кінахронікі Наваградка 1931 года — Мы глядзім на іх, яны глядзяць на нас. Кадры кінахронікі Навагрудка 1931 года

Але шпацыр па Навагрудку з нашым гідам і стваральніцай музея яўрэйскага супраціўлення Тамарай Вяршыцкай быў для нас адначасова і натхняльным, і расчараваў.

Дзень трэці. Фота 10,11,12. Навагрудак. Мы і будынкі першай паловы ХХ стагоддзя — Разглядаем аздабленне былых яўрэйскіх будынкаў у Навагрудку

Навагрудак. Мы і будынкі першай паловы ХХ стагоддзя — Бадай адзінае, што візуальна расказвае пра яўрэйскую гісторыю Навагрудка

Дзень трэці. Фота 13. Працоўная група Штэтлфэст з гідам каля помніка Адаму Міцкевічу — Галоўны, пасля замчышча і рыцараў, навагрудскі “сувенір” – паэт Адам Міцкевіч

Больш пра нашыя ўражанні можна знайсці ў Архіве экспедыцыі. Галоўны інсайт гэтага насычанага дня быў у “ці вы бачыце сусліка? і я не бачу. але ж ён ёсць!”. Гэтая цытата з дуркаватай расейскай кінастужкі пра бессэнсоўную службу ў постсавецкім войску лепш за ўсё адлюстроўвае сучасны стан памяці пра важнае, што некалі ўтварала і развівала горад, а потым зьнікла з ягонага ландшафта праз Халакост, антысемітызм і… нашу неадчувальнасць. Ці, можа быць, праз жаданне забыць жудасныя моманты гісторыі. З такімі прыкладна думкамі пасля вячэры ў кавярні Лягенда мы вярнуліся ў гатэль і дасталі акардыён і скрыпку.